11 سال پس از رواج و فراگیر شدن تلویزیون در جهان ( و بخصوص غرب) ، در مهرماه 1335 خبری مبنی بر اینکه شخصی بنام کازرونی که در رشته کارگردانی در خارج از کشور تحصیل میکرده است بهنگام مراجعت قراردادی با یکی از کمپانیهای سازنده گیرنده و فرستنده تلویزیون در خارج از کشور منعقد کرده و قرار است با سرمایه شخصی دستگاه تلویزیون را به ایران بیاورد.

142544444پس از این خبر ظاهرا کازرونی در مذاکراتش به نتیجه نمیرسد و یکسال بعد هم با وجود تحرکات خاص در بخش خصوصی که آنها هم بی نتیجه می مانند در نهایت تیرماه 1337 مجلس شورای ملی با تصویب ماده واحده ای به حبیب الله ثابت پاسال اجازه میدهد تحت نظارت پست و تلگراف و تلفن (ضمن رعایت کلیه قوانین کشوری و تبلیغی) تلویزیون را در ایران راه اندازی کند و تا 5 سال هم نامبرده از پرداخت مالیات و حق گمرک وارادت دستگاه های مربوطه معاف باشد.

در 11 مهر 1337 تلویزیون ایران با حضور محمدرضا شاه پهلوی در خیابان وزرا (گاندی) افتتاح میشود.1551149

در روزهای نخستین ، تلویزیون ایران فقط 2 ساعت در شبانه روز برنامه دارد. از یک دوربین استفاده میکند و یک استودیو دارد. ثابت که روحیه ای تجاری دارد بدنبال منفعت از این صنعت است اما با محدودیتهای مجلس و امکانات از کرده خود پشیمان میشود و به وزارت پست و تلگراف پیشنهاد میکند دستگاه های وی را خریداری کند. وزارت با پیشنهاد او موافقت نمیکند اما در نهایت با محدودیتهای وی آشنا گشته تسهیلات خاصی را برای وی در نظر میگیرد. ثابت تجهیزان خاصی را براساس قرارداد با شرکت RCA ( مانند فرستنده سیار ، 5 دوربین جدید ، تله 16 و 35 میلیمتری و حتی برخی لوازم غیر ضروری و لوکس) وارد میکند. همزمان فرستنده دوم هم راه اندازی میشود تا جهت تولید برنامه مورد استفاده قرار گیرد. ساعات پخش برنامه ها به 4 تا 6 ساعت میرسد (در 2 زمان مختلف) . 6 ماه بعد در سال 1338 ، ثابت با استفاده از متخصصین آمریکائی و شرکت نفت ایران با نصب یک آنتن صد متری در آبادان ، دومین فرستنده تلویزیونی را در کشور راه می اندازد.

برنامه های تلویزیون در ابتدا عمدتا متکی به پخش آگهی با تکیه بر جنبه های اقتصادی ( و نه فرهنگی - اجتماعی و هنری) است واگر هم گاهی نبوغی دیده میشود متکی بر هنر هنرمندانی است که از رادیو به تلویزیون آمده اند. پس از یکسال از راه اندازی تلویزیون ، مسئولین مربوطه روش کار را بهبود می بخشند و با همکاری سازمانها و نهادهای اجتماعی و هنری (مانند برنامه و بودجه،اداره فرنگ تهران،جامعه تئاتر باربد، نیروی هوائی ، اداره باستان شناسی ، تئاتر آسوریها ، دانشکده هنرهای زیبا و ...) کیفیت برنامه های خود را افزایش میدهد. واردات فیلمها و سریالهای عمدتا آمریکائی نیز در این بهبود موثر است.

ima88gesانتقادها به سروشکل ساده و بدوی برنامه ها و کیفیت پایین آنها در نهایت 5 سال پس از افتتاح ، دولت را مجبور کرد به فکر تاسیس تلویزیون دولتی بیفتد. اساس کار در هر کشور چنین بوده و هست که ابتدای امر این دولت است که شبکه های تلویزیونی را راه اندازی میکند و بعدها سروکله بخش خصوصی پیدا میشود اما در ایران  در ابتدای کار عکس قصه بود. به هر ترتیب سازمان برنامه و بودجه از طرف دولت در سال1343 مامور این کار میشود. این سازمان ابتدای کار جمعی از متخصصین فرانسوی را جهت طراحی و راه اندازی حرفه ای تلویزیون به ایران دعوت میکند. از آنجا که این کار مسئول مستقیمی ندارد ، نتایج این نشست ها و گفتگوها هرگز به بار نمی نمی نشیند. درست در همان زمان از طرف مصطفی فرزانه ، رضا قطبی ( که سرپرست مرکز تحقیقات علمی سازمان برنامه و بودجه است و بتازگی از پاریس بازگشته) بعنوان مسئول تاسیس تلویزیون دولتی در ایران پیشنهاد میگردد که مورد پذیرش قرار میگیرد. گروهی متشکل از اعضای ذیل تشکیل میگردد:

هوشنگ انصاری (وزیر اطلاعات و مسئول اصلی پروژه) National Iranian

رضا قطبی (مسئول پروژه)

فرخ غفاری (معاون و مسئول روابط عمومی)

ملک ساسان ویسی ( نورپردازی و فیلمبرداری)

مصطفی فرزانه ( مدیر تولید فیلم)

زهرا خواجه نوری ( صحنه آرائی و دکور)

سیروس هدایت ( چاپ و لابراتوار)

فریدون مکانیک ( امور فنی و الکترونیک)

سیاوش عماد ( مسئول تدارکات و امور مالی)

هریک از این افراد مکلف میشوند که زبده ترین اشخاص مربوط به وظیفه خود را شناسائی و آموزش داده و به استخدام درآورند. کار از تیرماه1345 شروع میشود دوربینهای 525خطی RCA مناسب تشخیص داده نشد و قرار شد از دوربینهای انبار شده وزارت و فرهنگ و هنر که پیش از آن خریداری شده بود استفاده شود.تولید و خرید فیلمها و برنامه با مشورت گروه آغاز شد و در نهایت بدستور شاه 4 آبان سال 1345 روز افتتاح تلویزیون ملی اعلام شد و در همین روز نیز مورد بهره برداری عمومی قرار گرفت. دوربینهای مورد استفاده دارای سیستم سکام فرانسه با 625 خط بودند اما گیرنده های موجود در نزد مردم قادر به نمایش این سیستم نبودند. تا خرید دستگاه های تلویزیون جدید ، برنامه ها همزمان روی دو کانال و به اشکال مختلف پخش میشد. روی کانال 7 با سیستم 625 خطی فرانسه ( که هماهنگ با برق کشور هم بود) و روی کانال 13 سیستم 525 خطی آمریکا.

ساعت پخش برنامه های تلویزیون ملی ایران در اواخر سال 1345 از ساعت 19 تا 23 (4 ساعت) است اما از 4 اردیبهشت 1346 یک ساعت دیگر (از ساعت 12:30 تا 13:30) به برنامه ها اضافه میشود و مجموعا به 5 سال در شبانه روز میرسد.

در 11 خرداد 1346 لایحه تشکیل سازمان تلویزیون ملی ایران به مجلس شورای ملی ارائه میشود و در 29 خرداد 1346 تصویب میگردد.

تلویزیون در ایران هیچگاه دارای یک مجموعه در یک مکان خاص با تمام تشکیلات نبوده است و ادارت آن بشکل جزیره ای اداره میشده اند. از بخش پخش و فنی تا ادارات عمومی. بطور مثال نخستین دفتر آن که بخش تجاری بود در خیابان شمیران (شریعتی) بالاتر از سینما مولن روژ (سروش) در طبقه فوقانی بانک ملی در شهریور 1346 ایجاد شد. در فاصله کوتاهی ، همین مرکز به خیابان تخت جمشید (طالقانی) ساختمان یزدی منتقل شد. سایر ادارا مربوطه هم که در ادامه ذکر خواهد شد به همین ترتیب بشکل جزیره ای اداره میشده است.در سال 1348 تعداد کانالها یا شبکه های تلویزیونی ایران به 3 میرسد و یکسال پیش از آن مراکز تولید و پخش رادیو و تلویزیون افتتاح میگردد.

در مرداد 1347 نخستین مرکز استانی تلویزیون در شهر رضائیه (ارومیه) افتتاح شد. چند ماه بعد مرکز بندرعباس به بهره برداری رسید.سال 1348 ایستگاه زمینی-ماهواره ای مخابراتی اسدآباد همدان آغاز به کار کرد و بلافاصله در مراکز گیلان ، زاهدان ، اصفهان ، مازندارن و شیراز مراکز تلویزیون تاسیس گردید. در سال 1350 براساس تصویب مجلس شورای ملی رادیو به تلویزیون پیوست و تلویزیون ایران (کانال3) ، تلویزیون آموزشی ( متعلق به آموزش و پرورش) و تلویزیون بین المللی (متعلق به ارتش) همه تحت لوای سازمانی بنام شبکه سراسری (سازمان رادیو و تلویزیون ملی ایران) درآمد.

و اما در این سالها اوضاع برنامه سازی و تولید فیلم از نقاط عطف تاریخ تلویزیون است. در حد فاصل سالهای 1345 تا 1350 بخشی از بهترین مستندهای تلویزیون توسط نخبگان سینما ساخته و روی آنتن میرود. مسئول مستقیم تولید و پخش این برنامه ها ملک ساسان ویسی بود. اما با تغییر مسئولیت وی از سال 50 ( به مسئولیت اداره تل فیلم) عملا روند رو به رشد تولید این مستندها متوقف شد. فهرست کامل این مستندها بقرار زیر است:

سال 1345

آدامو (احمد فاروقی قاجار) ، آبرنگ (ملک ساسان ویسی) ، آئینه (حسین محجوب) ، بچه ها و بعداز ظهر ( جواد طاهری) ، تلفن ( احمد فاروقی قاجار) ، چهارشنبه مراد (هاشمی) ، چوب و جنگل (تهرانی) ، رقص قوچان ( هاشمی) ، مشهد شهر مقدس (مقدم) و ...

سال 1346

از پیله تا زربفت (منوچهر عسگری نسب) ، بازو ، کودکانی که کار میکنند ( حقیقی) ، پیوند (پرویز صیاد) ، تلفن (ناصر تقوائی) ، تغذیه در تهران (ناصر برهان آزاد) ، تاکسی متر (ناصر تقوائی) ، جنگ خروس (منوچهر طیاب) ، جنگل و شکار ( جواد طاهری) ، جنگل و آشپزی ( جواد طاهری) ، جشن سده (منوچهر عسگری نسب) ، چماق (تهرانی) ، چشمی که می شنود ، زنده رودی (برهان آزاد) ، چهار میخ ، ملانصرالدین (جواد طاهری) ، چوب بری اسالم ، خراطی ، شانه سازی ( شجعان) ، حرفه ها (منوچهر طیاب) ، حماسه عشقی شب جمعه ( داریوش) ، حبیب اژدری ، هنرمند خراسانی (سیروس اخلاقی) ، خاویار (شجعان) ، خرما (ناصر تقوائی) ، خلیج فارس دریای گوهر ( یزدی) ، خنچه عقد ( تهرانی) ، خیابان (داریوش) ، خیمه شب بازی ( منوچهر طیاب) ، دنیای دیگر ( احمد فاروقی قاجار) ، رفیق ناباب (منوچهر طیاب) ، رقص شمشیر (ناصر تقوائی) ، زندگی (هاشمی) ، زن و مرد در شهر تهران ( تهرانی) ، زنها و حرفه ها ( برهان آزاد) ، زنبور کوچک (جواد طاهری) ، سفالگری (همایون شهنواز) ، سوزنبان (مقدم) ، سفر به شوروی (زرفام) ، شهر ما (جواد طاهری) ، عروسک کوکی ( ایرج حائری و گلی خلعت بری) ، عروسی عروسی (هاشمی) ، فاجعه کربلا (هاشمی) ، فروغ فرخزاد 1313/45 (ناصر تقوائی) ، کاریکاتورهای دولو (منوچهر طیاب) ، کشتی کاغذی ( تهرانی) ، کنکور (تهرانی) ، مجسمه سازی در ایران (داریوش) ، نان خورهای بیسوادی (ناصر تقوائی) ، نمایشگاه کودک ( پورخمامی) ، نمایشگاه قندریز (پرویز کاردان) ، نوروز (حائری) ، هنر هخامنشیان ( درودی) و ...

badjen

باد جن ( اثر ناصر تقوائی)      

 سال 1347

آرتور روبنیشتاین ( نعمت حقیقی) ، اسیر (ابراهیم وحیدزاده) ، بندرعباس (منصور یزدی) ، بهکده (بهمن بوستان) ، پری (ذکریا هاشمی) ، تخت سلیمان (منوچهر عسگری نسب) ، تپه های قیطریه (پرویز کیمیاوی) ، جام آسیا (هژیر داریوش) ، جشن هنر شیراز (جلال مقدم) ، جهرم،فسا،داراب (نصیبی) ، پراگ (احمد فاروقی قاجار) ، حاج مصور الملک (مقدم) ، دیداری از بینال ونیز (ایران درودی) ، دریاچه رضائیه (منوچهر عسگری نسب) ، سپنتا (مقدم) ، سفر به هند (مقدم) ، سیاحتی در شمال (شجعان) ، سیر ابریشم (منوچهر عسگری نسب) ، شکار شکارچی (شیروانی) ، صندوقچه اشرفی (پرویز کاردان) ، قلعه بم (حائری) ، مرداب و زندگی کنار آن (شجعان) ، معبد آناهیتا (حائری) و ...

5555

عمو سیبیلو (ساخته بهرام بیضائی)

 1348

اصفهان شماره 1 و 2 ( نصیب نصیبی ) ، اسالم (عسگر شجعان) ، اقبال آذر (منوچهر عسگری نسب) ، باد جن ( ناصر تقوائی) ، برنجکاران ( عسگر شجعان) ، پالایشگاه تهران ( هوشنگ کاووسی) ، پاوه (احمد شاملو) ، پروفسور پوپ ( ایرج حائری) ، پنجشنبه بازار میناب ( ناصر تقوائی) ، حصیربافی (عسگر شجعان) ، ساز ساز (ایرج انور) ، سالروز نیروی دریائی (همایون شهنواز) ، شیراز بناهای تاریخی (نصیب نصیبی) ، شب 851  ( تهرانی) ، صعود به علم کوه (نادر ابراهیمی) ، عکس-سفر حقیقی به ترکمن صحرا ( ایرج انور) ، عید عید (تهرانی) ، از اصفهان تا ابرقو ( نصیب نصیبی) ، فارس-از ابرقو تا شیراز (نصیب نصیبی) ، کاردستی شمال (شجعان) ، کوزه گری (شجعان) ، مرگ یک قصه (نصیبی) ، معبد آناهیتا (نصیبی) ، نخل (ناصر تقوائی) ، نمدمالی (شجعان) و ...

 

1349

اربعین (ناصر تقوائی) ، ببراز نامه (حسن تهرانی) ،از بجنورد تا قوچان ( پرویز کیمیاوی) ، پارسیان هند ( احمد فاروقی قاجار) ، جشن هنر شیراز (پرویز کیمیاوی) ، رقص ترکمن (احمد شاملو-هوشنگ کاووسی) ، سینمای ایران،مشروطیت تا سپنتا ( محمد تهامی نژاد) ، عروسی در داراب کلا (شاملو) ، قصه حمید و مار (تهرانی) ، گیله مردی (شاملو) ، گلهای وحشی ایران ( ابراهیمی) ، لبنان (فاروقی قاجار) ، مسیان (برکشلی) ، مجموعه ای که جام بود (منوچهر عسگری نسب) ، نیویورک (فاروقی قاجار) ، یوش (حائری) و ...

 

yazamenaho1350

پنجمین جشن هنر شیراز (ناصر تقوائی) ، سه دزد (تهرانی) ، قالی شوئی ، مشهد قالی (ناصر تقوائی) ، ورزاجنگ ( شاملو) ، یا ضامن آهو (پرویز کیمیاوی) ، یاور سری (شاملو )، زار (ناصر تقوائی) ، ...

 

1351

پ مثل پلیکان ( پرویز کیمیاوی) ، بلوط (غلامحسین طاهری دوست) و ...p-pelikan

 

1352

لحظاتی چند با دراویش قادری ( منوچهر طبری) و ....

 

1353 تا 1357

ایستادن ممنوع (افشین شرکت) ، بازارچه سید اسماعیل ( محمد حسین میهنی) ، آلودگی محیط زیست را جدی بگیرید ( محسن نادری نژاد) ،پیشواز بهار (محمود اشرف زاده )، اردوی کار (میهنی) ، تخت سلیمان (منوچهر عسگری نسب) ، پیر بسطام ( سیامک بیات) ، تاریخچه اسکی (علی قشقائی) ، حماسه فولاد (جلال مهربان) ، جرس ( کیومرث درم بخش) ، خون دریا (بهنام جعفری) ، حیات و زاینده رود ( رضا جان قربانی) ، رضا فانی (خسرو فانیان) ، دنیای تاریک من ( حسن فیاد) ، شیخ جام (بیات) ، زندگی بلوکی فرد (میهنی) ، طهران که باغ بود ( حسن کاوه زاد) ، صید جنوب ( کاوه زاد) ، صومعه خالی (سهراب اخوان) ، فاخته (واروژ کریم مسیحی) ، عباس عطار (تهرانی) ، گلهای سرخ (حسین دوانی) ، فردوسی و راویان (بیات) ، گوشه ای از طبیعت انسان ( فرامرز معطر) ، گزارشی از حفاریهای باستان شناسی (حسین رسایل) ، گلریزان ( کاوه زاد) ، مشهد نگاهی دیگر ( فیروز ملک زاده) ، مجموعه ای که جام بود (عسگری نسب) ، مهاجرت (کیومرث درم بخش) ، نارنجستان قوام ( محمود سمیعی) ، نگارستان (خسرو فانیان) و ...

 

در سال 1350 بخش تل فیلم تلویزیون تاسیس گردید و مدیریت آن بر عهده ملک ساسان ویسی گذاشته میشود. وظیفه جدید این بخش که عمدتا پخش فیلمهای سینمائی و سریال های دنباله دار داستانی است ، تولید مستندهای تلویزیون را که با گذشت سالها رو قوام و بهبود کیفیت میرفت دچار چالش کرد و تهیه ، ساخت و پخش سریالها در اولویت قرار گرفت. این بدان معنا نیست که تا پیش از سال 1350 سریال داستانی در تلویزیون ایران تولید و پخش نشده بود. سریال امیرارسلان نامدار در سال 1346 اولین سریال تلویزیونی تولید داخل به کارگردانی پرویز کاردان بود که با شرکت بازیگرانی چون پرویز صیاد ، فرشته مهبان ، سیروس افهمی ، آپیک ، مری آپیک ، عبدالوهابی ، سروش و صادق بهرامی
 

سریال بعدی ، سریال سرکار استوار بود که حدود 200 قسمت بود و پخش آن از سال 1346 تا 1349 ادامه داشت. در اولین قسمت همین سریال بود که شخصیت صمد (که بعدها در فیلمها و سریالهای مختلف به شخصیتی خاص تبدیل شد) توسط پرویز صیاد شکل گرفت. بازیگران این سریال که توسط منصور پورمند و پرویز صیاد ساخته شد عبارت بودند از : عبدالعلی همایون ، فرخ لقا هوشمند ، سیروس افهمی ، محمود بهرامی ، مظفر سلطانی ، فیروز بهجت محمدی ، خسرو شجاع زاده ، نادره ، حسین حسینی ، آپیک ، فخری پازوکی ، مینو شفیع ، رضا شفیع ، بهمن زرین پور و ...

 

 سریال بعدی سریال اختاپوس بود که توسط پرویز صیاد نوشته و کارگردانی شد و بازیگرانی چون سیروس ابراهیم زاده ، پرویز صیاد ، عزت الله نوید ، پرویز کاردان ، نوذر آزادی ، شهناز تهران ، فرشته مهبان ، مری آپیک ، صادق بهارمی و ... حضور داشتند. کلمه اختاپوس کوتاه شده این عبارت بود : انجمن خادمین تمدن انسانی و پایه گذاران وحدت ستمدیدگان. این مجموعه در 90 قسمت ساخته شد و پخش آن به دو سال کشید.

 

 

 

نوشته : منصور ط.

منابع : تاریخ سینمای ایران (جمال امید) ، مجله تماشا - سروش